Nowoczesność po holendersku. Architektura Szkoły Amsterdamskiej

Nowoczesność po holendersku. Architektura Szkoły Amsterdamskiej

Amsterdam jest jednym z najchÄ™tniej obieranych kierunków weekendowych wypadów w Europie. Nic dziwnego, skoro w jednym mieÅ›cie można znaleźć malownicze kanaÅ‚y, wszechobecne rowery, dużo zieleni oraz inspirujÄ…cÄ… architekturÄ™. Przy okazji wizyty w Wenecji PóÅ‚nocy warto poznać twórczość SzkoÅ‚y Amsterdamskiej, która od lat 20. XX wieku zmieniaÅ‚a oblicze miasta na bardziej ekspresyjne, rozwiÄ…zujÄ…c w oryginalny (i skuteczny!) sposób palÄ…ce problemy mieszkaniowe holenderskich robotników.

Architektura i przyjaźń

Grupie tej, stworzonej przez kilku przyjacióÅ‚, brakowaÅ‚o wyraźnego lidera, hierarchii czy chociażby programu artystycznego wyÅ‚ożonego w formie manifestu, czym różnili siÄ™ od wielu równolegle dziaÅ‚ajÄ…cych ruchów modernistycznych w Europie; wspólne im byÅ‚y przede wszystkim źródÅ‚a inspiracji i dążenie do uzyskania jak najwiÄ™kszej swobody wypowiedzi architekta, siÄ™ w ekspresyjnej, emotywnej i symbolicznej formie i dekoracji budynku. Najważniejsi przedstawiciele SzkoÅ‚y Amsterdamskiej: Michel de Klerk, Piet Kramer  i Johan van der Mey spotkali siÄ™ w poczÄ…tkach XX wieku w pracowni Edouarda Cuypersa. PoÅ‚Ä…czyÅ‚a ich również wspólna dziaÅ‚alność w stowarzyszeniu Architectura et Amicitia, zaÅ‚ożonym w 1855 roku w Amsterdamie. ByÅ‚a to najbardziej wpÅ‚ywowa instytucja skupiajÄ…ca holenderskich architektów, w ramach której odbywaÅ‚y siÄ™ wykÅ‚ady i dyskusje, ksztaÅ‚tujÄ…ce kierunek rozwoju holenderskiej architektury tego czasu. PodkreÅ›lano m.in. istotnÄ… rolÄ™ ochrony wÅ‚asnoÅ›ci intelektualnej w pracy architekta, zwracajÄ…c uwagÄ™ na indywidualny styl i status odrÄ™cznych projektów oraz dyskutowano nad możliwoÅ›ciami rozwiÄ…zania ogromnego niedoboru mieszkaniowego, problemu, który dotknÄ…Å‚ wszystkie wiÄ™ksze miasta holenderskie w koÅ„cu XIX.


Przełomowy magazyn

Punktem wspólnym architektów SzkoÅ‚y Amsterdamskiej byÅ‚ również miesiÄ™cznik Wendingen(hol. przewrót, przeÅ‚om), wydawany w latach 1918-1931.Magazyn skierowany byÅ‚ przede wszystkim do architektów, jednak podejmowaÅ‚ również tematy z zakresu sztuk plastycznych i wzornictwa, oddajÄ…c tym samym szeroki zakres zainteresowaÅ„ i dziaÅ‚aÅ„ czÅ‚onków SzkoÅ‚y Amsterdamskiej. WendingencharakteryzowaÅ‚ nietypowy kwadratowy format oraz ekspresyjna typografia. W Å›rodowisku architektonicznym magazyn byÅ‚ utożsamiany ze SzkoÅ‚Ä… AmsterdamskÄ… do tego stopnia, że niekiedy byli oni nazywani „grupÄ… Wendingen”.


Szkoła Amsterdamska a sprawa polityczna

DziaÅ‚alność budowlana SzkoÅ‚y Amsterdamskiej rozwinęła siÄ™ przede wszystkim na żyznym gruncie zapotrzebowania mieszkaniowego i specyficznej sytuacji politycznej w Holandii w koÅ„cu XIX i na poczÄ…tku XX wieku. Od czasów rewolucji przemysÅ‚owej holenderskie miasta dotknęły te same problemy, co inne metropolie europejskie: przeludnienie, masowa migracja, ogromne niedobory mieszkaniowe najbiedniejszych warstw spoÅ‚eczeÅ„stwa. Od 1899 roku holenderski parlament wydawaÅ‚ seriÄ™ rozporzÄ…dzeÅ„ majÄ…cych na celu rozwiÄ…zanie kryzysu mieszkaniowego w najwiÄ™kszych miastach, znanÄ… jako Woningwet (hol. ustawa mieszkaniowa). Ustawa weszÅ‚a w życie w 1902 roku i spowodowaÅ‚a znaczÄ…ce zmiany w sytuacji mieszkaniowej klasy robotniczej. Przepisy jÄ… tworzÄ…ce opieraÅ‚y siÄ™ przede wszystkim na dwóch zaÅ‚ożeniach: stworzeniu jak najwiÄ™kszej iloÅ›ci mieszkaÅ„ i poprawie warunków sanitarnych.

Dobra ustawa może wiele!

Ustawa mieszkaniowa zmusiÅ‚a architektów do stworzenia nowej typologii bloku mieszkaniowego. Podwórza niekiedy byÅ‚y wÅ‚asnoÅ›ciÄ… publicznÄ…, jednak najczęściej prywatnÄ…. Ponieważ jeden architekt zaprojektować tylko jednÄ… fasadÄ™ budynku, nowe osiedla mieszkaniowe dalekie byÅ‚y od standaryzacji. DziÄ™ki temu udaÅ‚o siÄ™ stworzyć godne warunki masowego budownictwa rezydencjonalnego, zachowujÄ…c jednoczeÅ›nie indywidualny charakter bloków, które stylistycznie można poÅ‚Ä…czyć w grupy maksymalnie trzech – czterech budynków, unikajÄ…c tym sposobem wrażenia anonimowoÅ›ci i masowoÅ›ci. RozpowszechniajÄ…ca siÄ™ w tym czasie w Europie estetyka standaryzacji znalazÅ‚a alternatywÄ™ w holenderskiej architekturze kolektywnej, wspierajÄ…cej i promujÄ…cej indywidualizm.

MieszkajÄ…c w statku

W tych nowych realiach spoÅ‚eczno-politycznych czÅ‚onkowie SzkoÅ‚y Amsterdamskiej znaleźli możliwość rozwoju. Znani przede wszystkim z realizacji osiedli mieszkaniowych, zaczÄ™li od komercyjnego projektu biurowca, bowiem za pierwsze dzieÅ‚o SzkoÅ‚y Amsterdamskiej uznaje siÄ™ Scheepvaarthuis, siedzibÄ™ Towarzystwa OkrÄ™towego, zrealizowane w latach 1913-1915 (na zdjÄ™ciu u góry strony). Najbardziej rozpoznawalnym przykÅ‚adem ekspresyjnego ich stylu jest jednak Het Schip (hol. statek), osiedle mieszkaniowe w robotniczej dzielnicy na obrzeżach stolicy Holandii, zrealizowane w 1919 roku wedÅ‚ug projektu Michaela de Klerka. Do dziÅ› speÅ‚nia swojÄ… funkcjÄ™, a w jednym z mieszkaÅ„ otwarto Muzeum SzkoÅ‚y Amsterdamskiej.


W budynku mieszczÄ… siÄ™ 102 mieszkania, przeznaczone dla klasy robotniczej, niewielka przestrzeÅ„ spotkaÅ„ dla lokatorów, siedziba poczty oraz przyÅ‚Ä…czony do kompleksu budynek szkoÅ‚y. WnÄ™trza Het Schip dalekie sÄ… od masowej standaryzacji – architekt przewidziaÅ‚ osiemnaÅ›cie typów mieszkaÅ„. Najczęściej powtarzajÄ…cy siÄ™ plan tworzyÅ‚y dwie sypialnie, pokój dzienny, kuchnia i toaleta.

De Klerk zaprojektowaÅ‚ ekspresyjnÄ… bryÅ‚Ä™, otaczajÄ…cÄ… trójkÄ…tny dziedziniec, która z każdego narożnika ma zupeÅ‚nie inny wyglÄ…d. Organicznie przechodzÄ…ce sekcje budynku, zdominowanego z jednej strony masywnÄ…, rzeźbiarskÄ… wieżą tworzÄ… formÄ™ przypominajÄ…cÄ… statek. Wieża ta mieÅ›ciÅ‚a siedzibÄ™ poczty; miaÅ‚a również wykreować przestrzeÅ„ sÄ…siedztwa i wyznaczyć maÅ‚y plac, ale przede wszystkim spajać rozlegÅ‚Ä… bryÅ‚Ä™ osiedla. Jeden z narożników budynku przywodzi na myÅ›l dziób Å‚odzi, z kolei paraboliczne okno nawiÄ…zuje formÄ… do kotwicy. Ekspresyjna dekoracja nie opiera siÄ™ jedynie na marynistycznych skojarzeniach (jak np. grzÄ™dy pelikanów na budynku poczty). De Klerk umieÅ›ciÅ‚ na fasadzie również trÄ…bÄ™ pocztowÄ…, pioruny, pegazy czy holenderskie wiatraki. Ekscentryczna dekoracja zdobiÄ…ca robotnicze osiedle Å›wiadczy o tym, jak istotnÄ… rolÄ™ dla czÅ‚onków grupy peÅ‚niÅ‚ ornament. Architekci SzkoÅ‚y Amsterdamskiej nadawali prymat symbolicznemu ekspresjonizmowi, przykÅ‚adajÄ…c mniejszÄ… wagÄ™ do podstaw konstrukcyjnych.


Design totalny

DziaÅ‚alność SzkoÅ‚y Amsterdamskiej dotyczyÅ‚a nie tylko stricte architektury: Å›lady ich twórczoÅ›ci można znaleźć również w przestrzeni publicznej holenderskich miast, przede wszystkim Amsterdamu. W Wydziale Mostów Departamentu ZleceÅ„ Publicznych pracowaÅ‚ m.in. Piet Kramer, który zaprojektowaÅ‚ ponad 500 amsterdamskich mostów, w wiÄ™kszoÅ›ci z pilastrami i dekoracjÄ… rzeźbiarskÄ… z szarego granitu oraz żelaznymi porÄ™czami. Innym polem dziaÅ‚alnoÅ›ci grupy byÅ‚o meblarstwo i architektura wnÄ™trz. Architektom SzkoÅ‚y Amsterdamskiej wspólna byÅ‚a wiara w totalny design przestrzeni architektonicznej.


Fotografie: Wikimedia Commons, Matt Cottam via Flickr

Udostępnij wpis

Komentarze
Architectu moderuje komentarze do ułatwiania świadomej, merytorycznej, cywilnej rozmowy. Obraźliwe, bluźniercze, autopromocyjne, wprowadzające w błąd, niespójne lub nietypowe komentarze zostaną odrzucone. Moderatorzy pracują w godzinach pracy i akceptują tylko komentarze napisane w języku polskim.
comments powered by Disqus
Newsletter Architectu
Otrzymuj informacjÄ™ o nowych wpisach, produktach, wywiadach.

Strona korzysta z plików cookie w celu realizacji usług zgodnie z Polityką prywatności. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do cookie w Twojej przeglądarce lub konfiguracji usługi.