Fotografia: Marek Mróz; źródło: commons.wikimedia.org

W samym sercu Katowic, na ruchliwym skrzyżowaniu alei Korfantego i ulicy Koszarowej, stoi budynek, obok którego nie da się przejść obojętnie. Jest niemal całkowicie czarny, monolityczny, jakby wyrzeźbiony z jednego kawałka antracytu. Jego mroczną, gładką fasadę przecinają nieregularnie rozmieszczone, oślepiająco białe “szuflady” balkonów. To Unikato, budynek mieszkalny zaprojektowany przez światowej sławy architekta Roberta Koniecznego i jego pracownię KWK Promes. To nie jest po prostu kolejny blok. To architektoniczny manifest, inteligentna i przewrotna opowieść o mieście, jego historii i problemach.

Historia Unikato w Katowicach to fascynujący przykład tego, jak architektura może być nie tylko piękna, ale i szczera do bólu. To lekcja, jak w trudnym kontekście i przy ograniczonym budżecie stworzyć dzieło na światowym poziomie, które staje się nowym, dyskutowanym symbolem miasta. W tym artykule zagłębimy się w filozofię stojącą za tym niezwykłym projektem, rozszyfrujemy jego architektoniczne detale i odpowiemy na kluczowe pytanie: dlaczego jeden z najciekawszych współczesnych budynków w Polsce jest czarny?

Kontekst jest Kluczem – Dialog z Modernistycznym Sąsiadem

Aby zrozumieć projekt Unikato, trzeba najpierw spojrzeć na jego bezpośredniego sąsiada. Tuż obok stoi typowy dla polskiego krajobrazu, modernistyczny blok mieszkalny z lat 60. lub 70. XX wieku. Przez dekady jego jasna niegdyś elewacja pokryła się warstwą brudu i smogu, stając się szara, smutna i zaniedbana. To właśnie ten budynek, często postrzegany jako relikt przeszłości, stał się dla Roberta Koniecznego głównym punktem odniesienia i kluczem do całego projektu.

Konieczny, znany ze swojego głębokiego szacunku do kontekstu, postanowił nie ignorować sąsiedztwa. Zamiast tworzyć budynek, który odcinałby się od otoczenia, wszedł z nim w inteligentny dialog. Forma Unikato nawiązuje do gabarytów i wysokości starego bloku. Można powiedzieć, że jest jego współczesną “wersją coverową” lub interpretacją. Architekt przyjął istniejącą, modernistyczną tkankę miejską jako fakt i postanowił ją uzupełnić, a jednocześnie nadać jej zupełnie nową jakość i znaczenie. Ten gest jest fundamentem, na którym opiera się cała siła i logika projektu.

Architektura “Smogoodporna” – Dlaczego Unikato jest Ciemny?

Najbardziej radykalną i szeroko komentowaną cechą Unikato jest jego kolor. W kraju, w którym nowe budynki mieszkalne niemal zawsze mają jasne, “optymistyczne” elewacje, Konieczny postawił na głęboki, niemal czarny antracyt. Decyzja ta nie była jednak kaprysem estetycznym, lecz wynikiem brutalnie szczerej analizy warunków panujących w sercu Górnego Śląska.

Pragmatyzm i Ironia: Katowice, jak cała aglomeracja, od lat zmagają się z problemem smogu i zanieczyszczenia powietrza. Jasne tynki bardzo szybko pokrywają się ciemnym, trudnym do usunięcia nalotem, przez co budynki szybko tracą swoją świeżość i wyglądają na zaniedbane. Konieczny postanowił odwrócić ten proces. Zamiast walczyć z brudem, postanowił go “uprzedzić” i w pewnym sensie oswoić. Zaprojektował budynek, który od pierwszego dnia wygląda tak, jak inne budynki w okolicy wyglądałyby po kilku latach – jakby był pokryty szlachetną, “projektową” patyną smogu. Dzięki ciemnej barwie osiadający na nim pył jest znacznie mniej widoczny, a budynek dłużej zachowuje swój zamierzony, elegancki wygląd. To gest tyleż pragmatyczny, co lekko ironiczny – komentarz na temat otaczającej rzeczywistości.

Monolityczna Rzeźba: Aby wzmocnić ten efekt, niemal cały budynek został potraktowany jako jednolita bryła. Ciemnoszare płyty pokrywają nie tylko ściany, ale również dach. Nawet rynny i rury spustowe zostały ukryte wewnątrz elewacji, aby nic nie zakłócało czystości geometrycznej formy. Dzięki temu Unikato nie wygląda jak typowy blok z dachem, ale jak minimalistyczna, monolityczna rzeźba wstawiona w przestrzeń miasta.

Białe Pudełka w Czarnej Bryle – Gra z Percepcją

Drugim elementem, który definiuje charakter Unikato, jest sposób potraktowania balkonów. I tu Konieczny zrywa ze standardowymi rozwiązaniami.

Loggie zamiast Balkonów: Zamiast typowych, “doklejonych” do fasady płyt balkonowych, w Unikato mamy do czynienia z loggiami – wnękami, które są integralną częścią bryły budynku. Są one jakby “wycięte” z monolitycznego, czarnego bloku.

Kontrast i Iluzja: Wnętrza tych loggii – podłogi, ściany i sufity – zostały w całości pomalowane na oślepiająco biały kolor. Tworzy to niezwykle silny kontrast z ciemną fasadą. Z daleka wyglądają one jak abstrakcyjne, białe pudełka lub szuflady, które ktoś powciskał w czarną bryłę. Ten zabieg nadaje budynkowi niezwykłej głębi, graficzności i sprawia, że fasada staje się dynamiczną kompozycją płaszczyzn i cieni.

Nieregularna Kompozycja: Kluczowe jest również nieregularne rozmieszczenie tych białych wnęk. Zamiast tworzyć powtarzalną, monotonną siatkę, typową dla bloków mieszkalnych, loggie są rozsiane po fasadzie w pozornie przypadkowy sposób. Ta asymetria ożywia bryłę, nadaje jej lekkości i sprawia, że każde mieszkanie zyskuje swój unikalny charakter. To właśnie ta unikalność i niepowtarzalność układu stały się inspiracją dla nazwy budynku.

Sztuka Możliwego – Ikona z Ograniczonym Budżetem

W dyskusji o Unikato w Katowicach niezwykle ważny jest aspekt ekonomiczny. Budynek powstał na zlecenie prywatnego dewelopera i był realizowany przy bardzo ograniczonym budżecie. Nie znajdziemy tu drogich, luksusowych materiałów wykończeniowych, takich jak kamień czy egzotyczne drewno. Siła tego projektu nie leży w bogactwie, ale w potędze idei.

Robert Konieczny i jego zespół udowodnili, że ograniczenia finansowe mogą być bodźcem do kreatywności. Zamiast inwestować w drogie materiały, zainwestowali w odważną, bezkompromisową i niezwykle przemyślaną koncepcję. Użyli prostych, standardowych technologii – tynku, płyt elewacyjnych – ale w sposób, który całkowicie odmienił ich postrzeganie. Unikato jest więc doskonałym przykładem architektury inteligentnej i demokratycznej – dowodem na to, że aby stworzyć dzieło na światowym poziomie, które na stałe wpisuje się w krajobraz miasta, nie potrzeba nieograniczonych środków, ale przede wszystkim genialnego pomysłu i odwagi w jego realizacji.

Podsumowując, Unikato to znacznie więcej niż tylko budynek mieszkalny. To krytyczny komentarz do otaczającej go rzeczywistości, dzieło sztuki użytkowej i inspirujący przykład, jak z prozy życia (smog, ciasny budżet, trudne sąsiedztwo) stworzyć architektoniczną poezję. To budynek, który zmusza do myślenia i udowadnia, że architektura może być szczera, piękna i dowcipna jednocześnie.

FAQ – Najczęściej Zadawane Pytania

1. Kto zaprojektował Unikato w Katowicach? Budynek został zaprojektowany przez jednego z najbardziej znanych polskich architektów na świecie, Roberta Koniecznego, i jego pracownię KWK Promes.

2. Dlaczego Unikato jest prawie czarny? Ciemny kolor fasady to pragmatyczna i ironiczna odpowiedź na problem smogu w Katowicach. Dzięki niemu osadzający się na elewacji brud jest znacznie mniej widoczny, a budynek dłużej zachowuje swój zamierzony, estetyczny wygląd.

3. Co jest wyjątkowego w balkonach Unikato? Balkony mają formę loggii “wyciętych” z bryły budynku. Ich wnętrza są w całości pomalowane na biało, co tworzy silny kontrast z ciemną fasadą i daje efekt abstrakcyjnych, “powsadzanych” w budynek pudełek. Ich nieregularne rozmieszczenie nadaje bryle dynamizmu.

4. Gdzie dokładnie znajduje się Unikato? Unikato znajduje się w ścisłym centrum Katowic, na rogu alei Wojciecha Korfantego i ulicy Koszarowej.

5. Czy Unikato to tylko blok mieszkalny? Formalnie jest to wielorodzinny budynek mieszkalny z usługami na parterze. Jednak ze względu na swoją unikalną, wielokrotnie nagradzaną architekturę i odważną koncepcję, jest uznawany za dzieło sztuki architektonicznej i nową ikonę miasta.