Maszyna idealna. Willa Lachertów w Warszawie

Przeprowadzony przez Amédée Ozenfanta i Le Corbusiera w trzeciej dekadzie XX w. spektakularny zamach artystyczny na kanony budownictwa europejskiego spowodował niemal natychmiastowy wysyp budynków skonstruowanych według słynnych pięciu zasad "współczesnej architektury". Niespełna sześć lat po ogłoszeniu przez ekscentrycznego Szwajcara biblii nowoczesności - Vers une architecture (1923), polscy orędownicy architektury awangardowej doczekali się pierwszych rodzimych, w pełni modernistycznych realizacji.   

Ikona polskiego Modernizmu

Willa, nazywana Domem Lachertów, usytuowana jest przy ulicy Katowickiej w Warszawie. Autorami projektu tego trzysegmentowego szeregowca są Bohdan Lachert (1900-1987), Stanisław Hempel (1892-1954) oraz Józef Szanajca (1902 - 1939). Budynek uznawany jest za drugą w Polsce wzorcową realizację corbusierowskich postulatów, zaraz po Willi Bukalskich, położonej na Żoliborzu, również w stolicy.

Plan Domu Lachertów został ściśle oparty na stworzonej przez - czerpiącego z doświadczeń konstruktywistów i neoplastycystów - Le Corbusiera, prototypowej konstrukcji Maison Dom-Ino (1914-15), która miała pełnić rolę nowoczesnej maszyny do mieszkania. Kierując się "pięcioma zasadami architektury współczesnej" polscy architekci zaproponowali eksperymentalny projekt budynku, który z czasem stał się ikoną modernizmu w Kraju nad Wisłą.  

Willę Lachertów wyróżniał otoczony ascetyczną balustradą płaski dach, na który prowadziły kręte żelazne schody okalane drucianymi barierkami. Pełnił on funkcję przestronnego tarasu. Co ciekawe, kilka lat wcześniej idea zastosowania płaskiego dachu rozpętała wśród światowych architektów gorącą dyskusję. Krytycy alarmowali, że takie rozwiązanie jest nieekonomiczne oraz niepraktyczne, pojawiały się także głosy o jego estetycznej prymitywności. 

Również pozbawiona ornamentów kompozycja fasady budziła ówcześnie skrajne emocje. Willa usytuowana na Saskiej Kępie szokowała swoją podłużną, częściowo opartą na słupach bryłą. Od strony ulicy Katowickiej zastosowano wąskie pasmowe okna, które wielu postronnym obserwatorom kojarzyły się z okrętowymi iluminatorami. Na część ogrodową budynku wychodziły zaś olbrzymie przeszklenia, pełniące funkcję łącznika wnętrza z zewnętrzem. Ukończona w 1929 r. Willa była pierwszą rodzimą konstrukcją zbudowaną z lekkiego betonu, celolitu. Materiał ten, wynaleziony trzy lata wcześniej przez Christiana Nielsena, okazał się świetną alternatywą dla drogiej i ciężkiej cegły.  

Dom modułowy

Jednym z najistotniejszych założeń corbusierowskiej idei typowego domu-maszyny było zapewnienie jego mieszkańcom swobody w organizacji własnej przestrzeni życiowej. Dzięki zastosowaniu gotowych modułów i wyeliminowaniu ścian nośnych, wnętrze budynku miało stać się bardziej "elastyczne". Dlatego Dom Lachertów podzielono na trzy odrębne segmenty mieszkaniowe. W jednym z nich, pod numerem 9 zamieszkał sam współprojektant Bohdan Lachert, w pozostałych: Z. Lechowska (nr 11) i M. Ostrowska (nr 11a). Każdy z samodzielnych modułów liczył 150 m² powierzchni. Centralną częścią każdego z nich był dwukondygnacyjny salon. Mieszkania posiadały także niewielkie ogrody; łącznie każda z parcel liczyła ok. 220 m².

Willa usytuowana przy ulicy Katowickiej szybko zyskała uznanie krytyków. Już w 1929 roku została wyróżniona tytułem najlepszej willowej realizacji w Warszawie. Przez kolejne lata stała się również ważnym ośrodkiem intelektualnym stolicy oraz pracownią architektoniczną Lacherta i Szanajcy. W 1973 roku została wpisana do rejestru zabytków. Obecnie w budynku mieści się siedziba Fundacji “Dom Holenderski”.